Związek Artystów Plastyków został zarejestrowany w marcu 1911 roku pod nazwą Związek Powszechny Artystów Plastyków”, z siedzibą w Krakowie przy Placu św. Ducha 5, na podstawie statutu zatwierdzonego przez C. K. Namiestnictwo we Lwowie decyzją z dnia 15.03.1911 roku.
Inicjatywa założenia Związku wyszła od Tytusa Czyżewskiego oraz Andrzeja Zbigniewa Pronaszków, ale główna zasługa jej urzeczywistnienia należała do Leona Kowalskiego (1870-1937), malarza, grafika, krytyka sztuki i pamiętnikarza, a nade wszystko obdarzonego zmysłem i talentem organizatora.
21 marca 1928 roku Rada Miejska Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa ustanowiła na rzecz Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie prawo budowli „Domu Artystów” na działkach miejskich „Górne Młyny” (o powierzchni około 849 metrów kwadratowych).
Autorem projektu i planów Domu Plastyków był prof. dr. inż. Adolf Szyszko-Bohusz ówczesny prezes Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie.
27 października 1934 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Domu Plastyków.
W czasie wojny i okupacji Związek jak wszystkie organizacje polskie – uległ likwidacji. Działał jednak nielegalnie pod płaszczykiem „Kawiarni Artystów”. Kawiarnia działała na podstawie normalnego zezwolenia handlowego dając przy okazji zatrudnienie wielu artystom.
Po wojnie w 1945 roku w Domu Plastyków odbyła się rejestracja mieszkających w Krakowie plastyków oraz wybory do Zarządu Okręgu Krakowskiego. ZPAP na nowo rozpoczął swoją działalność. Pierwszym po wojnie prezesem ZO ZPAP w Krakowie został prof. Czesław Rzepiński.
W momencie wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku ZPAP został zawieszony, a następnie rozwiązany w 1983 decyzją władz komunistycznych. W wyniku postanowień tzw. Okrągłego Stołu ZPAP uzyskał możliwość legalizacji przez ponowną rejestrację, co nastąpiło w czerwcu 1989 roku. W grudniu 1989 roku w Krakowie obradował XVII Walny Zjazd Delegatów, który uchwalił „Deklarację Programową” i wybrał nowe władze.
28 kwietnia 2004 roku Okręg Krakowski uzyskał osobowość prawną na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia o wpisie ZPAP Okręg Krakowski do Krajowego Rejestru Sądowego – Rejestru Stowarzyszeń, Innych Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji Oraz Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej oraz Rejestru Przedsiębiorstw.